Wychowanie to praca nad duszą i usprawnianie jej władz jakimi są rozum i wola, oraz kontrolowanie pamięci i wyobraźni. Jest to nauczenie dziecka umiejętności samoregulacji i samokontroli, tak aby nie było podatne na manipulacje i niewłaściwe wpływy otoczenia, aby umiało korzystać z rozumu i panować nad swoimi emocjami, popędami czy nastrojami. Chodzi o ukształtowanie zrównoważonego, silnego charakteru. Taki charakter gwarantuje nam dobre przystosowanie do otaczającej rzeczywistości, dobre i zdrowe funkcjonowanie w świecie, a także realizację celów wyższych – nadprzyrodzonych.
Oczywiście łatwo się domyślić że aby to osiągnąć praca wychowawcza powinna być prowadzona w obszarze czterech cnót kardynalnych, które wzajemnie są od siebie zależne i jedna z drugą nierozerwalnie są złączone. Zaczynamy nasze rozważania od roztropności, która pełni rolę wiodącą.
Roztropność, jest cnotą dobrze ukształtowanego sumienia. Już starożytni nazywali ją woźnicą cnót, bo ma ona za zadanie kształtowanie rozumu, tak aby człowiek umiał odróżnić dobro od zła, umiał przewidywać skutki swoich działań, rozwiązywać problemy i podejmować odpowiedzialne decyzje. Roztropność strzeże nas od impulsywności, opanowuje temperament, uczy byśmy nie szli za fantazjami naszej wyobraźni, czy za kaprysami uczuciowości. Aby roztropność mogła kierować naszym życiem potrzebujemy prawości woli. Tam gdzie jej zabraknie pozostają z roztropności zaledwie pozory, ale wewnętrznie traci ona swoją wartość i z cnoty szybko przemienia się w wadę. Wola obok prawości powinna odznaczać się także pilnością. Człowiek nie może ociągać się, ale powinien wkładać zawsze odpowiedni wysiłek, jakiego dana czynność wymaga. Potrzeba pewnej staranności i dokładności w przykładaniu się do wszystkiego co się w życiu robi.
Ważnym elementem roztropności jest także zmysł rzeczywistości który oznacza dobry ogląd i umiejętne korzystanie z doświadczeń, które zdobywamy poprzez zmysły. Ludzie, którzy nie mają zmysłu rzeczywistości nie potrafią przewidywać i oceniać prawidłowo swoich możliwości, stawiają sobie nierealne cele i używają nieadekwatnych środków do ich realizacji. Równie ważna jak zmysł rzeczywistości jest umiejętność korzystania z cudzych doświadczeń, gotowość do przyjęcia pouczeń i rad. Nie chodzi tu o ślepe stosowanie się do wszystkich wskazówek i uleganie wpływom, ale o poszerzanie zakresu własnych doświadczeń i lepszy bardziej obiektywny ogląd sytuacji. Ważnym składnikiem roztropności jest także umiejętność przewidywania, czyli szczegółowe planowanie każdego podejmowanego działania. Przewidywanie dotyczy nie tylko warunków sprzyjających ale także możliwych przeszkód i trudności. Taka cecha nazywa się zapobiegliwością. Zapobiegliwość oznacza pewną elastyczność i przygotowanie na różne ewentualności. To się wiąże także z poczuciem bezpieczeństwa, człowiek roztropny będzie lepiej przygotowany na ewentualne zmiany i trudne sytuacje. Człowiek roztropny to taki, który umie rządzić samym sobą,
Problemy z jakimi się spotykamy gdy dzieciom brakuje roztropności:
- uzależnienia behawioralne
- słaba wola, skłonna do poszukiwania przyjemności
- prymat doznań nad rozumem
- podatność na złe wpływy i manipulację
- zależność od opinii innych i budowanie swojej samooceny wyłącznie w oparciu o te opinie
- popadanie w konflikty z prawem, nieprzestrzeganie reguł – problemy z zachowaniem w szkole, problemy adaptacyjne
- nieumiejętność samokontroli, uleganie emocjom, pochopne nieprzemyślane decyzje
- trudności z radzeniem sobie z problemami, nawet mały problem powoduje wycofanie załamanie, spadek motywacji do działania
Jak kształtować roztropność
- gry planszowe, które uczą przewidywać, zapobiegać i domyślać się zamiarów przeciwnika, budowania strategii działania. Ćwiczą także szybkość podejmowania decyzji, uczą uczciwości i przestrzegania zasad, cierpliwości, empatii
- treningi i rozgrywki sportowe- zwłaszcza sporty drużynowe – uczą wyrzeczeń, wysiłku, doskonalenia umiejętności, komunikacji w zespole, posłuszeństwa autorytetom, korzystania z oświadczeń innych osób
- dobór odpowiednich lektur, oglądanie wartościowych treści, ale także przebywanie w odpowiednim towarzystwie.
- rozmawianie z dzieckiem na różne tematy, opowieści rodzinne, przykłady z życia, poszerzają zakres doświadczeń dziecka
Nasze wychowanie do roztropności powinno opierać się na podstawowej zasadzie, aby wszystko co robimy w codziennym życiu wykonywać z doskonałością. Do najmniejszej nawet czynności należy podchodzić z należytą starannością i pilnością, nie zaniedbując niczego. Nie wolno porzucać rozpoczętych czynności, ani zniechęcać się. Wytrwałe dążenie do celu, pilność, dbałość i staranność to podstawa sukcesu w każdej dziedzinie. To należy konsekwentnie wprowadzać w naszych rodzinach.
Należy pamiętać że dzieci są znakomitymi i czujnymi obserwatorami, bardzo wrażliwymi na prawdę. Nie możemy dać im tego czego sami nie posiadamy. Praca wychowawcza zawsze powinna iść w parze z pracą nad sobą, eliminowaniem swoich słabości. Wymaganie od dziecka tego czego sami nie jesteśmy w stanie przykładem własnym pokazać, będzie bezskuteczne.