Godność osobista odnosi się do świadomości rozumowego charakteru naszej natury, z czego wprost wynika możliwość panowania nad pożądaniami zmysłowymi i kierowania się w działaniu nie tylko popędami i instynktami, ale przede wszystkim czynnikami racjonalnymi, co odróżnia nas od zwierząt. O istnieniu wrodzonej godności osobistej każdego człowieka świadczy wrodzony odruch wstydu, który pojawia się wtedy, gdy człowiek uświadamia sobie, że mógłby zrobić coś przeciwnego godności. Wstyd nie jest tym samym co wyrzut sumienia i często towarzyszy czynnościom, które nie są grzeszne. Człowiek najbardziej wstydzi się tych czynności, które ograniczają w jakimś sensie kierowanie się rozumem. Najsilniej jest to widoczne przy czynnościach związanych z seksualnością, poddawaniu się uczuciom gniewu, albo oddawaniu się nałogom np. pijaństwu. Przekazanie dzieciom na czym polega godność jest bardzo istotnym zadaniem wychowawczym, Tym bardziej, że współczesny człowiek jest poddawany oddziaływaniom kulturowym, które wstyd osłabiają i próbują go wykorzenić zupełnie. Ma to oczywiście ścisłe przełożenie na poczucie odczuwanej dziś przez ludzi godności.
Umiarkowanie oznacza te sprawności, które pozwalają nam panować nad pożądaniami zmysłowymi. Największą przeszkodą jaką napotykamy w wychowaniu do umiarkowania jest „duch tego świata”, przejawiający się w postaci prądów myślowych, przekazów medialnych, szeroko pojętej kultury. Ze wszystkich stron współczesny człowiek jest atakowany i utwierdzany w przekonaniu, że doczesne radości i rozkosze zmysłowe, a także korzystanie z życia pełnymi garściami, są najważniejszym celem życia. Trudno jest znieczulić nasze dzieci na takie przekazy, nie mniej jednak jest to konieczne do tego, aby nabyć cnotę umiarkowania. Najskuteczniejszy środek do walki z nastawieniem wyłącznie na przyjemności, to odpowiedni stosunek do pracy, który pomaga w kształtowaniu wielu cnót, takich jak cierpliwość, wytrwałość, sumienność, odpowiedzialność.
Jeszcze jednym ważnym aspektem jest umiejętność opanowania gniewu i złości. Sam gniew nie zatrzymuje wprawdzie działalności rozumu, a czasem może nawet ją pobudzać, ale w znacznym stopniu zmniejsza obiektywność sądów. Jest to niezmiernie istotne, bo utrudnia poznanie prawdy i kierowanie się nią w życiu codziennym. Konieczne jest tu dawanie przykładu własnym zachowaniem i nie uleganie gniewowi. Nadmierne unoszenie się gniewem, ciągłe krzyczenie na dzieci powoduje, że one same także nie będą kontrolować emocji. Umiejętność samokontroli daje poczucie odpowiedzialności za swoje działanie i poczucie kontroli nad sobą Powoduje to , że żyjemy w uporządkowanym świecie, co wiąże się ze znacznym poczuciem bezpieczeństwa i wewnętrznego pokoju. Od tego zaś zależy czy dziecko będzie zrównoważone emocjonalnie i uniknie problemów natury psychologicznej czy psychicznej.
Problemy wnikające z braku cnoty umiarkowania:
- uzależnienia, pornografia, masturbacja
- zachowania agresywne i autoagresja – samookaleczanie, próby samobójcze
- zachowania ryzykowne, potrzeba silnych doznań
- słaba wola – nieumiejętność odmawiania, uległość, zależność od innych
- brak samokontroli, napady złości płaczu, depresja
- mściwość, zawiść, zawziętość, obraźliwość okrucieństwo względem innych
Jak kształtować umiarkowanie
- zachowywanie postów, asceza, wyrzekanie się drobnych przyjemności
- umiejętność czekania na przyjemność, rozsądne nagradzanie
- ograniczenie bodźców powodujących poruszenia zmysłowe (lektury, filmy, muzyka)
- opanowanie wyobraźni – kontrola nad aktywnością w internecie
- skromność w ubiorze, zachowaniu
- dobre towarzystwo rówieśników
- umiłowanie pracy – własny przykład
- przyzwyczajanie do tego żeby umysł i ręce były cały czas zajęte
- planowanie dnia tak, aby nie było czasu na pustkę i nudę
- treningi sportowe: uczą wyrzeczeń, systematyczności, podlegania autorytetom czyli posłuszeństwa ( umartwianie woli)